Spis treści:

1. Prawo spadkowe: zasady dziedziczenia
2. Czym jest testament?
3. Kto może sporządzić testament?
4. Kiedy testament nabiera mocy prawnej?
5. Jak odwołać testament?
6. Jakie wyróżniamy rodzaje testamentów?

Pan Jerzy prowadzi dobrze prosperującą działalność w branży informatycznej. Jest wdowcem i ma trójkę dzieci. Po śmierci żony przez wiele lat był sam. W tym czasie poświęcił się pracy oraz wychowywaniu dzieci. W końcu, gdy dzieci dorosły, udało mu się ponownie odnaleźć szczęście dzięki Pani Marii, z którą od kilku lat pozostaje w nieformalnym związku. Za jej pośrednictwem zaangażował się w działalność dobroczynną i wspomaga fundację założoną przez Panią Marię, zajmującą się pomocą osobom samotnie wychowującym dzieci. Od dłuższego czasu Pan Jerzy nie czuł się zbyt dobrze. W trakcie wizyty u kardiologa dowiedział się, że jest poważnie chory na serce i jedynym sposobem leczenia jest skomplikowana operacja. Wiadomość ta bardzo zmartwiła Pana Jerzego, ponieważ zdał sobie sprawę, że może go wkrótce zabraknąć przy Pani Marii. Z jednej strony zależało mu na tym, aby zabezpieczyć jej przyszłość pod względem finansowym oraz zapewnić fundacji środki na dalsze funkcjonowanie. Z drugiej strony, Pan Jerzy chciał także, aby po śmierci część majątku otrzymały jego dzieci.

Powyższy przykład pokazuje, że w życiu każdego człowieka może nadejść moment, w którym zaczyna się zastanawiać, co z chwilą śmierci stanie się z jego majątkiem. Skupię się dzisiaj na zagadnieniu, które z prawnego punktu widzenia nie jest obojętne, a mianowicie nad spadkiem tj. ogółem praw i obowiązków które przysługiwały zmarłemu.

Prawo spadkowe: zasady dziedziczenia

W obowiązującym prawie spadkowym problematyka ta ma na tyle istotne znaczenie,  że dziedziczenie nie zostało uzależnione wyłącznie od woli zmarłego. W przepisach Kodeksu cywilnego (w dalszej części jako: k.c.), w  art. 931 – 440 istnieje instytucja dziedziczenia ustawowego. Stosuje się ją w przypadku, gdy zmarły, jeszcze za swojego życia, nie określił komu chciałby przekazać swój majątek i nie wskazał w jaki sposób i według jakich zasad miałoby odbywać się dziedziczenie.

Osoby powołane do dziedziczenia na podstawie ustawy wyznaczone są przez związki rodzinne. Opierają się one albo na pokrewieństwie, albo na więzi małżeńskiej czy przysposobieniu (tzn. adopcji), albo na powinowactwie. Oznacza to, że przy dziedziczeniu ustawowym dziedziczą  tylko osoby fizyczne i nie ma możliwości, aby spadkobiercą została organizacja np. stowarzyszenie lub fundacja. Dziedziczenie ustawowe zmierza zatem do przekazania majątku spadkowego najbliższym członkom rodziny zmarłemu, którzy często jeszcze za jego życia korzystali z tego majątku, a niejednokrotnie również przyczyniali się do jego tworzenia. Z tych względów dziedziczenie wyznaczone przez powyższą ustawę ma odpowiadać przypuszczalnej woli zmarłego, która przeważnie w wielu wypadkach zmierza do pozostawienia majątku w rękach osób jego najbliższych.

Można sobie wyobrazić sytuację, w której to nie członkowie rodziny są faktycznie osobami najbliższymi spadkodawcy. Najbliższymi mogą być osoby pozostające ze spadkodawcą w nieformalnym związku bądź organizacje, z którymi był on związany za życia, jak również osoby opiekujące się nim w ostatnich dniach jego życia. Dla tych, którym nie odpowiadają reguły dziedziczenia ustawowego i którzy chcieliby inaczej zadysponować swoim majątkiem na wypadek śmierci oraz dla tych, którzy chcieliby zachować wpływ na los swojego majątku po śmierci w art. 941 k.c. przewidziana została możliwość sporządzenia testamentu. Jest to jedyny dopuszczany przez prawo sposób, aby na wypadek śmierci pozostawić dyspozycję dotyczącą swojego majątku. Moim zdaniem warto skorzystać z możliwości, którą daje prawo spadkowe i zdecydować się na sporządzenie testamentu. Nawet najbardziej przewidujący ustawodawca nie stworzy przepisów na tyle szczegółowych by pasowały one do naszej osobistej sytuacji rodzinnej. Dlatego warto wziąć sprawy w swoje ręce i samodzielnie zadbać o to co stanie się z majątkiem, który niejednokrotnie stanowi owoc pracy całego życia.

Czym jest testament?

Testament jest jednostronną czynnością prawną, co oznacza, że dla swej ważności nie wymaga udziału żadnej innej osoby. Należy w szczególności unikać darowizn na wypadek śmierci oraz innych umów rozporządzających majątkiem na wypadek śmierci. Budzą one liczne i w mojej ocenie uzasadnione wątpliwości przedstawicieli nauki, z uwagi na zasadę dysponowania majątkiem na wypadek śmierci wyłącznie w formie testamentu oraz na zakaz zawierania umów dotyczących spadku po osobie żyjącej (art. 1047 k.c.). O różnych poglądach dotyczących darowizn na wypadek śmierci z pewnością będzie jeszcze mowa w jednym z przyszłych wpisów.

Kto może sporządzić testament?

Osobę sporządzającą testament nazywa się testatorem. Sporządzić testament może tylko osoba o pełnej zdolności do czynności prawnych. Oznacza to, że osoba niepełnoletnia albo osoba ubezwłasnowolniona nie mogą sporządzić testamentu. Z uwagi na istotność testamentu, czynność ta może być dokonana wyłącznie osobiście, co wyklucza możliwość posłużenia się przy niej przedstawicielem lub pełnomocnikiem.

Kiedy testament nabiera mocy prawnej?

Testament wywołuje skutki prawne dopiero po śmierci sporządzającego go testatora, który za życia ma pełną swobodę odwołania testamentu w całości albo w zakresie pewnych jego postanowień.

Jak odwołać testament?

Odwołanie testamentu może polegać na sporządzeniu nowego testamentu, zniszczeniu testamentu z zamiarem jego odwołania albo na wprowadzeniu zmian w treści testamentu tak, że wynika z nich wola odwołania jego postanowień. Możliwe jest dziedziczenie na podstawie kilku testamentów. Sytuacja taka może nastąpić w przypadku sporządzenia nowego testamentu bez zawarcia w nim wzmianki o odwołaniu poprzedniego testamentu. Odwołaniu ulegają wtedy tylko te postanowienia poprzedniego testamentu, których nie można pogodzić z treścią nowego testamentu. Pozostałe postanowienia w dalszym ciągu obowiązują, co oznacza, że pełną wolę spadkodawcy może określać więcej niż jeden dokument testamentu. Jest to zbieżne to z podstawową zasadą prawa spadkowego, zgodnie z którą należy przede wszystkim dążyć do możliwie pełnego odzwierciedlenia i urzeczywistnienia woli spadkodawcy. Zasadą tą należy się również kierować dokonując interpretacji postanowień testamentu.

Jakie wyróżniamy rodzaje testamentów?

Obowiązujące prawo wyróżnia trzy formy testamentów zwykłych, które mają zastosowanie powszechne.:

• testament własnoręczny,
• testament notarialny,
• testament urzędowy.

Nadto wyróżnia się trzy formy testamentów szczególnych znajdujących zastosowanie w wyjątkowych i nieprzewidzianych sytuacjach lub gdy zachodzi obawa rychłej śmierci i nie jest możliwe zachowanie formy testamentu zwykłego:

• testament ustny,
• testament podróżny,
• testament wojskowy.

Pan Jerzy zdecydował się zasięgnąć porady prawnej, podczas której dowiedział się, że jeżeli chce przekazać po śmierci część majątku Pani Marii oraz fundacji, optymalnym rozwiązaniem będzie sporządzenie testamentu. Poradzono mu także jaką formę testamentu powinien wybrać, aby najlepiej zabezpieczyć swoje interesy i zapewnić realizację swojej woli po śmierci. Ostatecznie operacja Pana Jerzego powiodła się i pozwoliła mu wrócić do zdrowia. Pomimo tego Pan Jerzy zdecydował się pozostawić w mocy sporządzony testament, tak na wszelki wypadek.

O poszczególnych formach testamentów opowiem Wam przy kolejnej okazji.